آیه 54 سوره بقره

از دانشنامه‌ی اسلامی

وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

[2–54] (مشاهده آیه در سوره)


<<53 آیه 54 سوره بقره 55>>
سوره :سوره بقره (2)
جزء :1
نزول :مدینه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

و (یاد کنید) وقتی که موسی به قوم خود گفت: ای قوم، شما به نفس خود ستم کردید که (به جهالت) گوساله پرست شدید، اکنون به سوی آفریدگارتان باز گردید و (به کیفر جهالت خود) به کشتن یکدیگر تیغ برکشید، این برای شما در پیشگاه آفریدگارتان بهترین (کفّاره عمل) است. آن گاه از شما در گذشت که او بسیار توبه‌پذیر و مهربان است.

و [یاد کنید] زمانی که موسی به قومش گفت: ای قوم من! قطعاً شما به سبب معبود گرفتن گوساله به خودتان ستم ورزیدید، پس به سوی آفریننده خود بازگردید، و [افرادی از] خودتان را [که گوساله را به پرستش گرفتند] بکشید که این [عمل] برای شما در پیشگاه آفریدگارتان بهتر است. پس خدا [به دنبال اجرا کردن دستورش] توبه شما را پذیرفت؛ زیرا او بسیار توبه پذیر و مهربان است.

و چون موسى به قوم خود گفت: «اى قوم من، شما با [به پرستش‌] گرفتن گوساله، برخود ستم كرديد، پس به درگاه آفريننده خود توبه كنيد، و [خطاكاران‌] خودتان را به قتل برسانيد، كه اين [كار] نزد آفريدگارتان براى شما بهتر است.» پس [خدا] توبه شما را پذيرفت، كه او توبه‌پذير مهربان است.

و آن هنگام را كه موسى به قوم خود گفت: اى قوم من، شما بدان سبب كه گوساله را پرستيديد بر خود ستم روا داشتيد؛ اينك به درگاه آفريدگارتان توبه كنيد و يكديگر را بكشيد، كه چنين كارى در نزد آفريدگارتان ستوده‌تر است. پس خدا توبه شما را بپذيرفت، زيرا توبه‌پذير و مهربان است.

و زمانی را که موسی به قوم خود گفت: «ای قوم من! شما با انتخاب گوساله (برای پرستش) به خود ستم کردید! پس توبه کنید؛ و به سوی خالق خود باز گردید! و خود را [=یکدیگر را] به قتل برسانید! این کار، برای شما در پیشگاه پروردگارتان بهتر است.» سپس خداوند توبه شما را پذیرفت؛ زیرا که او توبه‌پذیر و رحیم است.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

And [recall] when Moses said to his people, ‘O my people! You have indeed wronged yourselves by taking up the Calf [for worship]. Now turn penitently to your Maker, and slay [the guilty among] your folks. That will be better for you with your Maker.’ Then He turned to you clemently. Indeed, He is the All-clement, the All-merciful.

And when Musa said to his people: O my people! you have surely been unjust to yourselves by taking the calf (for a god), therefore turn to your Creator (penitently), so kill your people, that is best for you with your Creator: so He turned to you (mercifully), for surely He is the Oft-returning (to mercy), the Merciful.

And when Moses said unto his people: O my people! Ye have wronged yourselves by your choosing of the calf (for worship) so turn in penitence to your Creator, and kill (the guilty) yourselves. That will be best for you with your Creator and He will relent toward you. Lo! He is the Relenting, the Merciful.

And remember Moses said to his people: "O my people! Ye have indeed wronged yourselves by your worship of the calf: So turn (in repentance) to your Maker, and slay yourselves (the wrong-doers); that will be better for you in the sight of your Maker." Then He turned towards you (in forgiveness): For He is Oft-Returning, Most Merciful.

معانی کلمات آیه

بارء: آفريننده. برء اگر از باب علم يعلم باشد به معنى كنار شدن و اگر از باب قطع يقطع باشد به معنى آفريدن است. آفريننده را از آن بارء و بارى گوئيم كه موجود را از نبودن به طرف بودن مى كشد.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


«54» وَ إِذْ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى‌ بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ‌

و (بخاطر بياوريد) زمانى كه موسى به قوم خود گفت: اى قوم من! شما با (به پرستش) گرفتن گوساله، به خود ستم كرديد. پس به سوى خالق خود توبه كرده و باز گرديد و يكديگر را به قتل برسانيد، اين كار براى شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است، پس خداوند توبه‌ى شما را پذيرفت، زيرا او توبه‌پذير مهربان است.

نکته ها

مراد از فرمان «قتل نفس» در جمله: «فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ» خودكشى نيست، بلكه يكديگر را كشتن است. نظير آيه‌ى شريفه: «لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ» «1» همديگر را طعنه نزنيد. و يا نظير آيه‌ى‌ «فَسَلِّمُوا عَلى‌ أَنْفُسِكُمْ» «2»، يعنى همديگر را سلام دهيد.

پذيرفتن اين نحو توبه‌ى سخت، براى يهوديان فضليت است. زيرا خداوند در انتقاد از مسلمانان منافق مى‌فرمايد: «وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُوا مِنْ دِيارِكُمْ ما فَعَلُوهُ إِلَّا قَلِيلٌ مِنْهُمْ» «3» اگر بر آنان فرمان كشتن همديگر را واجب مى‌نموديم و يا فرمان خروج از سرزمين خودشان را صادر مى‌كرديم، آنرا جز افراد اندكى انجام نمى‌دادند.

«1». حجرات، 11.

«2». نور، 61.

«3». نساء، 66.

جلد 1 - صفحه 119

پیام ها

1- مردم را با محبّت براى پذيرش حدود الهى آماده كنيد. «يا قَوْمِ ... فَاقْتُلُوا»

2- شرك، ظلم به خويشتن است. «ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ»

3- هر چه برهان و معجزه و دليل بيشتر عرضه شود، تكليف سنگين‌تر و تخلّف از آن خطرناك‌تر خواهد بود. گوساله‌پرستى، بعد از ديدن آن همه معجزه، توبه‌اى جز اعدام ندارد. «فَتُوبُوا ... فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»

4- حكم مرتدّ، مرگ است. «فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»

5- مرگ در رحمت الهى، بهتر از زندگى در لعنت الهى است. «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»

6- اجراى حدود الهى، گرچه به قيمت قتل انسان باشد، به نفع اوست. «فَاقْتُلُوا ... ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»

7- اساس دستورات الهى، خير رسانى به انسان است. «ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ»

8- براى جريمه‌هاى سنگين، بايد بركات زيادى گفته شود تا مردم آماده پرداخت آن شوند. «فَاقْتُلُوا ... ذلِكُمْ خَيْرٌ، فَتابَ عَلَيْكُمْ،* إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)



وَ إِذْ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى‌ بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (54)

بعد از آن در بيان توبه بنى اسرائيل فرمايد:

وَ إِذْ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ‌: و ياد بياوريد اى بنى اسرائيل زمانى را كه فرمود موسى عليه السّلام مرقوم خود را، يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ‌:

اى قوم من به درستى كه شما ستم نموديد نفسهاى خود را، بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ‌: به سبب فرا گرفتن گوساله را به پرستش و ستايش. فَتُوبُوا إِلى‌ بارِئِكُمْ‌: پس توبه كنيد و برگرديد به تضرع و زارى به درگاه پروردگار خود، كه منزه باشد از صفات امكانيّه؛ يا ممّيز مخلوقات است از يكديگر به صورت و هيئت مختلفه متفاوته؛ يا ذاتى كه آفريد مخلوقات را از غير مثال.

فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ‌: پس بكشيد نفسهاى يكديگر را، يعنى توبه شما محقّق‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 150

يابد كه اقدام كنند بعضى به كشتن بعضى ديگر كه خويشان باشند، از پسران و پدران و برادران و عموها و پسر عموها و غير ايشان. ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ‌: اين كشته شدن بهتر است براى شما از زنده بودن شما، نزد آفريدگار شما؛ زيرا موجب پاك شدن شما است از شرك و كفر و سبب رسيدن به سعادت و رستگارى است.

پس از اين حكم الهى، گوساله پرستان غسل ميّت نموده كفن پوشيده به زانو درآمده، سرها در پيش افكندند. حضرت هارون عليه السّلام با دوازده هزار نفر كه در دين حضرت موسى عليه السّلام ثابت بودند، شمشيرها كشيده به كشتن آنان مشغول شدند. خداوند ابرى تاريك بر سر ايشان بداشت تا ظلماتى شده محبت و رأفت قرابت و مصاحبت، آنها را از كشتن خويشان بازندارد. خلاصه يكديگر را كشتند، به حدّى كه از اول روز تا ظهر يا از صبح تا مغرب هفتاد هزار نفر كشتند. بعد حضرت موسى عليه السّلام و هارون عليه السّلام را ترحّم و رقّت آمده، به درگاه حضرت بارى تعالى ناليدند كه: خدايا بنى اسرائيل تمام شدند، بقيه را به ما ببخش. حق تعالى اجابت فرمود. تاريكى بر طرف شد، شمردند، هفتاد هزار بودند. حضرت غمگين شد. خطاب رسيد: اى موسى كشنده آنها مجاهد، و كشته شده آنان شهيد؛ و همه را به بهشت داخل سازم. حضرت خوشحال شده فرمود:

اى بنى اسرائيل چون فرمان الهى بجا آورديد، فَتابَ عَلَيْكُمْ‌: پس بازگشت فرمود خدا بر شما، به آمرزش، و توبه شما را قبول فرمود. إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ‌: به درستى كه ذات الهى بسيار بسيار رجوع نماينده است به آمرزش، و مهربان است بر توبه كنندگان.

تبصره: اين كشتن، امتحان و لطفى بود از جانب حق تعالى بر آنان و بر غير ايشان. اما نسبت به آنها لطف بود، زيرا چون مكلف شدند كه يكديگر را بكشند، هر يك قصد كشتن غير خود از خويشان و دوستان نمودند، و بر اين مشقت عظيمه صبر كردند، مستوجب ثواب عظيم گرديدند. و اما نسبت به غير آنها موجب انزجار او شود از شرك، و اين هر دو، عين لطف‌

تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 151

است.


تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)


وَ إِذْ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلى‌ بارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ (54)

ترجمه‌

و هنگاميكه گفت موسى بقومش اى قوم من همانا شما ستم كرديد بر خودتان بسبب گرفتنتان گوساله را پس بازگشت كنيد بسوى خالقتان پس بكشيد خودهاتان را اين بهتر است براى شما نزد پروردگارتان پس پذيرفت توبه شما را بدرستيكه او همانا توبه پذير مهربان است..

تفسير

يعنى ياد بياوريد اى بنى اسرائيل وقتى را كه گفت موسى (ع) بقومش كه عبادت گوساله را نموده بودند اى قوم من همانا شما ضرر وارد نموديد بخودتان پس رجوع نمائيد بخداوندى كه آفريد و مصور فرمود شما را و بكشيد بعضى از شما كه پرستش گوساله را ننموديد بعضى ديگر را كه پرستش گوساله كردند چون اين كار كفاره عمل شما است و بهتر است از آنكه بمانيد در دنيا و در آخرت بعذاب ابدى گرفتار شويد پس خداوند پذيرفت توبه ايشانرا قبل از امتثال آنها و مهلت توبه بآنها كرامت فرمود و تفصيل اين واقعه از اينقرار است كه چون خداوند بدست حضرت موسى باطل فرمود امر گوساله را و گويا شد بآنچه در ذيل آيه و واعدنا ذكر شد حضرت موسى امر نمود كه بكشند مؤمنان مرتد آنرا پس هر كس انكار از عمل خود نمود و بديگرى تهمت زد خداوند بموسى فرمود گوساله را سوهان كن و ذرات آنرا در دريا بريز پس هر كس گناهكار باشد و بياشامد از آن آب دو لب و بينى آن سياه ميشود اگر سفيد پوست باشد و سفيد ميشود اگر سياه پوست باشد و حضرت موسى بدستور الهى عمل فرمود و نتيجه ظاهر گرديد و امتياز عاصى از مطيع آشكار شد پس امر شد بدوازده هزار نفر از آنها كه عبادت گوساله‌

جلد 1 صفحه 84

را ننموده بودند شمشير بكشند و بقيه را بكشند و منادى ندا نمود كه خداوند لعنت نموده است كسى را كه حفظ نمايد مرتدانرا از قتل و معاونت با آنها كند و كسى را كه كوتاهى كند در قتل و نظر كند در مستحق آن و چون ببيند از اقارب او است آنرا باجانب تسليم نمايد پس آنانكه مستحق قتل بودند تسليم شدند و آنانكه مأمور بكشتن بودند عرض كردند حال ما كه از پرستش كنندگان گوساله بدتر شد چگونه ما بكشيم پدران و پسران و برادران و كسان خودمان را با آنكه ما با آنها مخالفت نموديم و عبادت گوساله را نكرديم ما معلوم ميشود در بلا و عذاب با گوساله پرستان يكسانيم پس خداوند وحى فرمود بموسى (ع) كه همانا امتحان شدند باين امر براى آنكه كناره‌گيرى نكردند از كسان خودشان كه پرستش گوساله را نمودند و اجتناب از آنها ننمودند و دشمنى با آنها نكردند براى اين عمل منكرشان بگو بايشان كسيكه بخواند خداوند را بمحمد و آل اطهار او آسان ميشود براى او كشتن كسانيرا كه مستحق قتل شدند براى گناه و آنها عمل نمودند و آسان فرمود خداوند براى آنها بطوريكه هيچ انديشه و المى از قتل كسان خود نداشتند و چون گرم كشتار شدند و ايشان پانصد و هشتاد و هشت هزار نفر بودند خداوند واقف فرمود عبادت كنندگان گوساله را بتوسل مرقوم و ايشان متوسل شدند و توبه نمودند و خداوند عفو فرمود و از ايشان حكم قتل برداشته شد و قمى فرموده وقتى حضرت موسى از ميقات مراجعت نمود و ديد قومش گوساله پرست شدند بعد از غضب و خطاب و عتاب فرمود توبه كنيد و بكشيد يكديگر را گفتند چگونه بكشيم خودمان را فرمود برويد در بيت المقدس و هر كدام با خودتان شمشير يا كاردى ببريد پس چون من بر منبر برآمدم شما با نقاب باشيد كه يكديگر را نشناسيد و بعضى بعض ديگر را بكشد پس كسانى كه گوساله را پرستش نموده بودند جمع شدند و هفتاد هزار نفر بودند چون حضرت موسى نماز گذارد و بمنبر رفت شروع بكشتن يكديگر نمودند تا خداوند وحى فرستاد كه بگو دست از كشتار بردارند كه خداوند بخشيد شما را و اين وحى بعد از آن رسيد كه ده هزار نفر از آنها كشته شده بودند بنظر حقير ظاهر آيه شريفه كه فرموده است فاقتلوا انفسكم آنستكه هر كس خودش را بكشد چون اگر غير از اين معنى مراد باشد بايد گفته شود بعضى بعضى را بكشند يا مطيعان عاصيان را بكشند چنانچه در بيان امام (ع) و قمى باين نحو تعبير شده بود و چون اينمعنى بعيد است كه آنها مأمور بخود كشى و انتحار شده باشند

جلد 1 صفحه 85

شايد مراد نفس كشى يعنى ترك هوا و شهوات نفسانى باشد و اشاره بركن دوم توبه شده باشد كه عزم بر ترك معصيت است و بركن اول كه ندامت از معصيت است و حقيقت توبه آنست كه آنصورت نفس را تغيير ميدهد اشاره فرموده است قبل از آن كه فرمود فتوبوا الى بارئكم ولى چون اين معنى از معصوم نرسيده البته آنچه از خاندان وحى رسيده بر فرض صدور مطابق با واقع است و اللّه اعلم.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)


وَ إِذ قال‌َ مُوسي‌ لِقَومِه‌ِ يا قَوم‌ِ إِنَّكُم‌ ظَلَمتُم‌ أَنفُسَكُم‌ بِاتِّخاذِكُم‌ُ العِجل‌َ فَتُوبُوا إِلي‌ بارِئِكُم‌ فَاقتُلُوا أَنفُسَكُم‌ ذلِكُم‌ خَيرٌ لَكُم‌ عِندَ بارِئِكُم‌ فَتاب‌َ عَلَيكُم‌ إِنَّه‌ُ هُوَ التَّوّاب‌ُ الرَّحِيم‌ُ (54)

چنانچه‌ گذشت‌ مراد ‌از‌ اتخاذ عجل‌، گوساله‌ ‌را‌ معبود ‌خود‌ قرار دادن‌ ‌است‌ چنانچه‌ سامري‌ بآنها ‌گفت‌ هذا إِلهُكُم‌ وَ إِله‌ُ مُوسي‌«2» و ‌اينکه‌ بزرگترين‌ ظلمي‌ ‌بود‌ ‌که‌ بخود نمودند چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ميفرمايد إِن‌َّ الشِّرك‌َ لَظُلم‌ٌ عَظِيم‌ٌ«3»

1‌-‌ صفحه‌ 262‌-‌ 274

2‌-‌ سوره‌ طه‌ ‌آيه‌ 90

3‌-‌ سوره‌ لقمان‌ ‌آيه‌ 12

جلد 2 - صفحه 34

و قوم‌ موسي‌ بواسطه‌ ‌اينکه‌ شرك‌ مرتد شدند و ‌براي‌ مرتد ‌بعد‌ ‌از‌ ثبوت‌ ارتداد نزد حاكم‌، مجرد توبه‌ كافي‌ نيست‌ و بايد ‌براي‌ قتل‌ حاضر و تمكين‌ گردد ‌تا‌ ‌در‌ قيامت‌ رستگار و ‌به‌ بهشت‌ نائل‌ شود، چنانچه‌ قتل‌ بدون‌ توبه‌ ‌هم‌ ‌براي‌ نجات‌ ‌او‌ كافي‌ نيست‌، بنا ‌بر‌ ‌اينکه‌ توبه‌ قوم‌ موسي‌ ‌که‌ گوساله‌ پرستيدند ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ اولا بخدا بازگشت‌ كنند و ثانيا ‌براي‌ كشته‌ شدن‌ حاضر شوند، چنانچه‌ مفاد ‌آيه‌ شريفه‌ ‌است‌ و مراد ‌از‌: فَاقتُلُوا أَنفُسَكُم‌ ‌خود‌ كشي‌ نيست‌ بلكه‌ كشتن‌ بعضي‌ ‌است‌ بعض‌ ديگر ‌را‌ و ‌اينکه‌ نوع‌ تعبير ‌در‌ قرآن‌ (‌که‌ برادران‌ ديني‌ و همكيشان‌ ‌را‌ بكلمه‌ انفسكم‌ تعبير كند) بسيار ‌است‌ مانند ‌آيه‌ شريفه‌ لَو لا إِذ سَمِعتُمُوه‌ُ ظَن‌َّ المُؤمِنُون‌َ وَ المُؤمِنات‌ُ بِأَنفُسِهِم‌ خَيراً«1» (چرا وقتي‌ شنيديد ‌آن‌ حكايت‌ ‌را‌ مردان‌ مؤمن‌ و زنان‌ مؤمنه‌ نسبت‌ بيكديگر گمان‌ خوب‌ نبردند) و مانند ‌آيه‌ شريفه‌:

وَ لا تَلمِزُوا أَنفُسَكُم‌ وَ لا تَنابَزُوا بِالأَلقاب‌ِ«2» (عيب‌ جويي‌ نكنيد بعضي‌ ‌از‌ بعض‌ ديگر، و بنامهاي‌ زشت‌ يكديگر ‌را‌ نخوانيد) بنا ‌بر‌ ‌اينکه‌ بني‌ اسرائيل‌ مأمور شدند ‌که‌ عده، عده‌ ديگر ‌را‌ بقتل‌ برسانند ‌تا‌ توبه‌ ‌آنها‌ قبول‌ شود و البته‌ كساني‌ ‌که‌ گوساله‌ نپرستيدند محكوم‌ بقتل‌ نبودند بلكه‌ مأمور بقتل‌ گوساله‌ پرستان‌ بودند و ‌اينکه‌ ‌هم‌ ‌اگر‌ چه‌ بسيار مشكل‌ ‌بود‌ زيرا بسا مأمور بقتل‌ فرزند ‌ يا ‌ پدر و برادر و ساير بستگان‌ ‌خود‌ ميشدند ولي‌ ‌اينکه‌ ملاحظات‌ ‌در‌ امر دين‌ نيست‌ چنانچه‌ ‌در‌ جهاد مسلمانان‌ ‌با‌ كفار و مشركين‌ بسا ‌اينکه‌ اتفاقات‌ رخ‌ ميداده‌.

و ممكن‌ ‌است‌ ‌اينکه‌ عقوبت‌ آنهايي‌ ‌باشد‌ ‌که‌ گوساله‌ نپرستيدند زيرا ‌با‌ گوساله‌ پرستان‌ مداهنه‌ نمودند و آنان‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ منكر عظيم‌ نهي‌ ننمودند.

بنا ‌بر‌ ‌اينکه‌ حكم‌ ‌بر‌ خلاف‌ قواعد ديني‌ و عقلي‌ و خلاف‌ حكمت‌ نبوده‌ و احتياج‌ بتاويلات‌ بارده‌ بعضي‌ ‌از‌ مفسرين‌ نيست‌.

1‌-‌ سوره‌ نور ‌آيه‌ 12

2‌-‌ سوره‌ حجرات‌ ‌آيه‌ 11

جلد 2 - صفحه 35

و ‌در‌ كيفيت‌ ‌اينکه‌ قضيه‌ و نحوه‌ قتل‌ و مقدار مقتولين‌ و تعداد باقي‌ ماندگان‌ ‌در‌ كلمات‌ مفسرين‌ و بعض‌ اخبار ضعيفه‌ وارد ‌شده‌ ولي‌ چون‌ مدرك‌ معتبري‌ ‌در‌ دست‌ نيست‌ بآنها نميتوان‌ اعتماد نمود و بارء كسي‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ شيئي‌ ‌را‌ ‌از‌ عدم‌ بوجود و ‌از‌ نقص‌ بكمال‌ آورد مثل‌ اينكه‌ خاك‌ ‌را‌ بتطورات‌ گوناگون‌ بصورت‌ بشر درآورد و دانه ‌را‌ بصورت‌ درخت‌ مثمر سازد.

و تعبير باين‌ اسم‌ ‌در‌ ‌آيه‌ بلكه‌ تكرار ‌آن‌ اشعار باينست‌ ‌که‌ ‌آن‌ خداوندي‌ ‌که‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌در‌ تطورات‌ خلقت‌ ‌از‌ نقص‌ بكمال‌ آورد و ‌در‌ تحولات‌ زندگي‌ ‌از‌ شكنجه‌ و ظلم‌ و اسارت‌ فرعونيان‌ بدولت‌ و عزت‌ و رياست‌ و سلطنت‌ رسانيد، شايسته‌ و سزاوار ‌است‌ ‌که‌ بسوي‌ ‌او‌ بازگشت‌ نموده‌ و دستور ‌او‌ ‌را‌ ‌براي‌ قبولي‌ توبه‌ خودتان‌ اجراء كنيد، ‌تا‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ نقص‌ و رجس‌ و قذارت‌ كفر و شرك‌ پاك‌ نموده‌ و بكمال‌ و طهارت‌ ايمان‌ برساند.

برگزیده تفسیر نمونه


اشاره

(آیه 54)- سپس در زمینه تعلیم توبه از این گناه می‌گوید: «به خاطر بیاورید هنگامی را که موسی به قوم خود گفت: ای جمعیّت شما با انتخاب گوساله به خود ستم کردید» (وَ إِذْ قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِاتِّخاذِکُمُ الْعِجْلَ).

«اکنون که چنین است توبه کنید و به سوی آفریدگارتان باز گردید» (فَتُوبُوا إِلی بارِئِکُمْ). «توبه شما باید به این گونه که یکدیگر را به قتل برسانید»! (فَاقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ). «این کار برای شما در پیشگاه خالقتان بهتر است» (ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ عِنْدَ بارِئِکُمْ). «و به دنبال این ماجرا خداوند توبه شما را پذیرفت که او توّاب رحیم است» (فَتابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ).

گناه عظیم و توبه بی‌سابقه

شک نیست که پرستش گوساله سامری، کار کوچکی نبود، ملّتی که بعد از مشاهده آن همه آیات خدا و معجزات پیامبر بزرگشان موسی (ع) همه را فراموش کنند و با یک غیبت کوتاه پیامبرشان بکلی اصل اساسی توحید و آیین خدا را زیر پا گذارده بت‌پرست شوند. اگر این موضوع برای همیشه از مغز آنها ریشه کن نشود وضع خطرناکی بوجود خواهد آمد، و بعد از هر فرصتی مخصوصا بعد از مرگ موسی (ع) ممکن است تمام آیات دعوت او از میان برود، و سرنوشت آیین او بکلی به خطر افتد لذا فرمان شدیدی از طرف خداوند، صادر شد، و آن این که ضمن دستور توبه و بازگشت به توحید، فرمان اعدام دستجمعی گروه کثیری از گنهکاران به دست خودشان صادر شد.

این فرمان به نحو خاصی می‌بایست اجرا شود، یعنی خود آنها باید شمشیر به دست گیرند و اقدام به قتل یکدیگر کنند که هم کشته شدنش عذاب است و هم کشتن دوستان و آشنایان.

طبق نقل بعضی از روایات موسی (ع) دستور داد در یک شب تاریک تمام کسانی که گوساله پرستی کرده بودند غسل کنند و کفن بپوشند و صف کشیده

ج1، ص77

شمشیر در میان یکدیگر نهند! ممکن است چنین تصور شود که این توبه چرا با این خشونت انجام گیرد؟ آیا ممکن نبود خداوند توبه آنها را بدون این خونریزی قبول فرماید؟

پاسخ به این سؤال از سخنان بالا روشن می‌شود، زیرا مسأله انحراف از اصل توحید و گرایش به بت‌پرستی مسأله ساده‌ای نبود.

در حقیقت همه اصول ادیان آسمانی را می‌توان در توحید و یگانه پرستی خلاصه کرد، تزلزل این اصل معادل است با از میان رفتن تمام مبانی دین، اگر مسأله گوساله پرستی ساده تلقی می‌شد، شاید سنتی برای آیندگان می‌گشت، لذا باید چنان گوشمالی به آنها داد که خاطره آن در تمام قرون و اعصار باقی بماند و کسی هرگز بعد از آن به فکر بت پرستی نیفتد!

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

پانویس

  1. تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی

منابع